Zagadnienie ludzkiej dojrzałości stanowi problematykę niezwykle szeroką, możliwą do opracowania z różnych punktów widzenia. Zawsze jednak przedmiot rozważań, choć rozpatrzony różnorako, jest jeden i niepodzielny – dojrzałość człowieka; fakt ten należało skonstatować na wstępie, by oddzielić możliwość powstania w związku z tytułem skojarzenia, iż istnieją dwie „dojrzałości” (ludzka i religijna) od siebie niezależne, bądź nawet odrębne. Przedstawiany referat traktuje o tematyce zgodnie z powyżej nakreśloną nadrzędną zasadą, w rzeczywistości stanowiąc dwuaspektowy rozbiór podstawowej kwestii, który przedstawiony zostanie w dwóch etapach. Najpierw zaprezentowane będą ważniejsze elementy dojrzałości rozwojowej i religijnej, które występują w Fundamencie, następnie uczyniona zostanie – w kontekście części pierwszej próba przybliżenia pojęcia dojrzałości. Dojrzałość – przyjmując tu pojęcie potoczne – rozumie się jako dojrzałość rozwojową szeroko pojętą. Dojrzałość religijną zaś przyjmujemy w ścisłym znaczeniu tego i terminu – określając ją jako specyficznie rozumianą dojrzałość ludzką, wnoszącą pewne elementy w myślenie i życie człowieka.
Problematyka dojrzałości a Fundament Ćwiczeń
Podejmując się całkowitej oceny Ćwiczeń, odwołać się można do powszechnej świadomości dobra, którego dokonał Ojciec Ignacy poprzez swoje rekolekcje. On sam nazwał je „najlepszym środkiem, jaki zna” do wzrostu w służbie Pana. Dobro to mogło się dokonać, łaska mogła obficiej działać przede wszystkim wskutek solidnego przygotowania rekolektanta do odprawiania Ćwiczeń. To przygotowanie chyba można by wyraźnie powiązać z Fundamentem, który jest także jakby egzaminem wstępnym do wejścia w praktykę rekolekcji. Bez solidnego przygotowania owoc miesięcznych zmagań będzie nikły lub żaden.
Podkreślając znaczenie przygotowania w rozumieniu Ojca Ignacego, odwołać się można choćby do przykładu z Ojcem Piotrem Favrem. Pragnął on odprawić Ćwiczenia w 1529 roku, lecz św. Ignacy nie zgodził się na tę propozycję, dając chętnemu tylko niektóre wstępne ćwiczenia, nie wprowadzając go jednak w dalszy etap. Komentując to wydarzenie o. G. Cusson akcentuje pragnienie Założyciela Towarzystwa, aby Ojciec Favre osiągnął większy pokój wewnętrzny, większą dojrzałość. Przygotowanie Ojca Favre’a trwało 4 lata, odprawił on bowiem całe Ćwiczenia dopiero w 1534 roku. Podobne przygotowanie odbył św. Franciszek Ksawery (G. Cusson, Pedagogie de l’experience spirituelle personelle, DDB 1968, s. 67).
Ponad wszelką wątpliwość można mówić więc o powiązaniu zagadnienia dojrzałości z treściami, które niesie ze sobą – choćby w postaci stawianych wymagań – Fundament. Fakt istnienia tych relacji stwierdzić można także rozważając już samą funkcjonalną rolę Fundamentu dla całości Ćwiczeń, podejmowanych przecież dla „uporządkowania życia”. Fundament, jak podają specjaliści od duchowości ignacjańskiej, jest podwaliną Ćwiczeń, a one same są jego stopniowym rozwojem i realizacją; nie może więc być rozumiany jedynie jako jedno z ćwiczeń, które należy odprawić przed rozpoczęciem Pierwszego Tygodnia. Fundament sygnalizuje konieczność uprzedniego przeżycia pewnych treści, rozwiniętych później w całym miesiącu; przeżycie to jest warunkiem, który musi być spełniony, by cel Ćwiczeń był możliwy do osiągnięcia. Fundament jest więc syntezą postaw, jakie rozpoczynający rekolekcje ma w pewnym stopniu zdobyć. Stanowią one to, co św. Ignacy nazywa tak ważnym dla niego przygotowaniem do Ćwiczeń; każdy następujący tydzień jest zaś ich ciągłym pogłębianiem. Fundament – rozumiany jako jedno z Ćwiczeń odprawianych w rekolekcjach – ma uwypuklić wagę tych postaw, odświeżyć je i uwewnętrznić. Gdyby go traktować inaczej, podejmuje się niebezpieczne ryzyko wypaczenia całego procesu mięsiecznych rekolekcji, przez uczynienie go obcym dla ćwiczącego się; w takim ujęciu bowiem legitymuje się on odpowiednimi sprawnościami w myśleniu, widzeniu świata, w podchodzeniu do życia i Boga. Dlatego jest rzeczą słuszną stwierdzić – w odniesieniu do dojrzałości – iż Fundament jest sformułowaniem pewnych konieczności w relacji do całych rekolekcji.
Analizując z kolei tekst Fundamentu, odkrywa się w nim elementy dojrzałości; są one zakładane u kandydata i podlegają rozwojowi mocą dynamiki Ćwiczeń. W aspekcie dojrzałości rozwojowej są – jak można sądzić – 4 zasadnicze faktory dojrzewania, których Fundament „domaga się”.