Centralnym doświadczeniem w Ćwiczeniach duchownych św. Ignacego Loyoli jest ewangeliczna kontemplacja Jezusa. Cały program Ćwiczeń, wszystkie podane w nich uwagi, zachęty i rady prowadzą do jednego celu: do wewnętrznego doświadczenia Chrystusa poprzez przedłużoną modlitwę opartą na Ewangeliach. W kontemplacji ewangelicznej św. Ignacy łączy w sposób ścisły modlitwę i działanie. W każdej kontemplacji naprowadza rekolektanta na jego osobiste życie. Poleca wejść w siebie, aby „osiągnąć jakąś korzyść” (ĆD 122). Patrząc na Jezusa, słuchając Jego słów, obserwując Jego czyny i sposób życia, rekolektant winien rozeznawać, do jakiego życia Chrystus go powołuje. Medytując Kazanie na Górze jako Syntezę odprawionych czterech tygodni, chciejmy pogłębić i odnowić najważniejsze rysy „ignacjańskiego” doświadczenia Osoby Jezusa.
Mistrz powołujący uczniów
W samym sercu Ćwiczeń św. Ignacego jest pójście za Jezusem jako Mistrzem. Rekolekcje ignacjańskie mają nam w taki sposób uporządkować życie, byśmy stając się Jego uczniami, całym naszym życiem dążyli do poznawania, miłowania i naśladowania Jezusa. Celem rekolekcji ignacjańskich jest więc upodabnianie się do ucznia, dziecka, które słucha Jezusa i rozeznaje, co On do niego mówi, daje się prowadzić i wybiera jedynie to, do czego On sam go powołuje. Ignacy pragnie, aby największą troską rekolektanta było szukanie i znajdowanie wraz z Jezusem woli Ojca. Poprzez kontemplację poznajemy, w jaki sposób Jezus szukał woli swojego Ojca, byśmy mogli – Jego wzorem – szukać woli naszego Ojca. Relacja mistrz – uczeń w Ewangeliach nie jest czymś nowym. Swoich uczniów mieli również inni wielcy mistrzowie w historii duchowości (na przykład Sokrates, Konfucjusz, sławni mistrzowie żydowscy). Ewangelie podają, że Jan Chrzciciel, poprzednik Jezusa, też skupiał wokół siebie uczniów. Ale to podobieństwo mistrz – uczeń w odniesieniu do Jezusa jako Mistrza i Jego uczniów jest tylko częściowe. Każdy mistrz daje się poznać jako ciekawa osobowość, doskonały nauczyciel, człowiek godny zaufania. Dzięki temu staje się sławny i zyskuje uczniów, którzy proszą go o pomoc w szukaniu prawdy. Uczniowie Jezusa idą jednak za Nim nie ze względu na sławę wielkiego nauczyciela, ale przede wszystkim dlatego, że On sam swoją niezwykłą mocą wzywa ich do pójścia za Nim. Tę różnicę w relacji mistrz – uczeń podkreślił sam Jezus, mówiąc do swoich uczniów: Nie wyście Mnie wybrali, ale Ja was wybrałem (J 15, 16). W tworzeniu się grona Jego uczniów decydującą rolę odgrywa nie ludzka fascynacja, ale wola i moc Boga działająca w Jezusie i poprzez Niego. Jezus odwołując się do swojej Boskiej mocy wzywa swych uczniów do pójścia za Nim. W kontemplacji Osoby Jezusa istotne jest więc odkrycie ewangelicznego sposobu pojmowania roli mistrza i roli ucznia. Ludzka fascynacja Osobą Jezusa dochodzi również do głosu, ale jest ona konsekwencją działającej w Nim mocy Boga. Osoba Jezusa jest „piękna”, „miła” i fascynująca, także po ludzku, ponieważ jest odbiciem piękna i dobra samego Boga (por. ĆD 144).
Kochać i naśladować Jezusa w wolności
Moc powołującego Jezusa nie niszczy bynajmniej wolności powoływanego ucznia, ale nieustannie odwołuje się do niej. Autor Ćwiczeń bardzo mocno podkreśla rolę osobistej wolności rekolektanta. Św. Ignacy nigdy niczego nie narzuca, ale często odwołuje się do tego, czego chce i pragnie rekolektant (por. ĆD 48). Modlitwę ofiarowania mogą przyjąć jako własną tylko ci, „którzy bardziej chcą się przejąć tą służbą swojemu Królowi odwiecznemu i Panu wszechświata i odznaczyć się w niej” (ĆD 97). Pragnienie miłowania Jezusa oraz pełna wolności decyzja osobista stają się warunkiem pójścia za Nim i naśladowania Go. Św. Ignacy mocno podkreśla, że Jezus pragnie budować ze swoimi uczniami więzi oparte na całkowitej wolności wewnętrznej. Nie chce On od swoich uczniów uległości wynikającej z lęku i niewolniczego poddaństwa. Kiedy zaprasza ich do pójścia za Nim, mówi: Jeżeli chcesz… Jeśli chcesz osiągnąć życie, zachowaj przykazania – powiedział bogatemu młodzieńcowi, kiedy ten pytał Go, w jaki sposób mógłby otrzymać życie wieczne. Odpowiadając na dalsze pytania młodzieńca, Jezus ponownie podkreślił: Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim (…). Potem przyjdź i chodź za Mną (Mt 19, 21). Postawa naśladowania Jezusa realizuje się poprzez oddanie swej osobistej wolności do Jego dyspozycji. Św. Ignacy podkreśla, iż ludzka wolność jest podstawą wszelkiego prawdziwie ludzkiego działania. Ćwiczenia duchowne wieńczy kontemplacja o miłości, w której rekolektant oddaje Chrystusowi całego siebie, „wszystko, co ma i co posiada”, poczynając jednak od najważniejszego daru – daru swojej wolności. „Zabierz, Panie, i przyjmij całą moją wolność…” (ĆD 234) – te słowa modlitwy św. Ignacy wkłada w usta rekolektanta na zakończenie całych rekolekcji.