Od wielu lat jest Ojciec rektorem kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja na Kwirynale. Tu znajduje się grób św. Stanisława Kostki, jego relikwie; przy nim swego czasu św. Stanisław odbywał swój nowicjat. Proszę nam o tym opowiedzieć.
Św. Stanisław Kostka po przybyciu do Rzymu nie od razu zamieszkał na Kwirynale. Najpierw przebywał w domu przy kościele Imienia Jezus. Przez pierwsze trzy miesiące, aż do Bożego Narodzenia, wędrował z domu do domu, jak zresztą większość nowicjuszy. Dopiero w okolicy Bożego Narodzenia św. Franciszek Borgiasz ustanowił nowicjat w nowo otrzymanych budynkach przy kościele św. Andrzeja Apostoła na Kwirynale. Wcześniej był tam niewielki dom dla zmęczonych posługą, schorowanych misjonarzy. Franciszek Borgiasz połączył dwa domy: dla starców jezuitów i nowicjat. W nowicjacie Stanisław był przez osiem miesięcy. W sumie spędził w Rzymie dziesięć miesięcy, czyli niecały rok.
To rzecz niezwykła, iż przez tak krótki czas młody, osiemnastoletni chłopak stał się do tego stopnia znany w Rzymie, że w jego pogrzebie uczestniczyli wszyscy kardynałowie. Jak ujawniła się jego świętość? Jakie są jej główne rysy?
Moim zdaniem okres pobytu w Rzymie był dojrzewaniem Stanisława do świętości. By to zrozumieć, trzeba uwzględnić okoliczności historyczne. Wiemy, że w owym czasie nasilała się propaganda religijna protestantów. Po zamknięciu naszego kolegium w Wiedniu, po śmierci cesarza Leopolda, wszyscy uczniowie, łącznie ze św. Stanisławem, musieli szukać prywatnych mieszkań. Stanisław znalazł pokoik przy rodzinie, która sympatyzowała z protestantyzmem. Spotkał się więc z zaprzeczeniem najważniejszych spraw w Kościele: kultu maryjnego i Eucharystii. Mimo to jego duchowość rozwijała się właśnie w tych dwóch kierunkach. Najważniejszą jednak cechą Stanisława – jak opisują jego biografowie, zwłaszcza o. Józef Majkowski – była zdecydowana chęć pełnienia woli Bożej. Kiedy odkrył w sobie powołanie, chciał na nie odpowiedzieć za wszelką cenę. Odrzucał wszystko, co przeszkadzało w wypełnieniu woli Niebieskiego Ojca, nawet miłość rodziny.
W życiu Stanisława pojawiały się też bardzo trudne chwile. Myślę tu o konflikcie z ojcem. Nie jest on uwypuklany w życiorysach, prawdopodobnie ze względu na obawę, że nie byłby to dobry przykład dla młodych ludzi, którzy mają tendencje do buntowania się przeciw rodzicom. Co Ojciec myśli o tym epizodzie z życia św. Stanisława?
W owym czasie syn całkowicie zależał od ojca. To ojciec decydował o tym, co syn będzie w przyszłości robił, z czego będzie żył. Stanisław po przeżyciu pierwszego tygodnia ćwiczeń duchownych, a na pewno je odbywał w tej czy innej formie, wiedział już, że przede wszystkim należy poznać Boga Ojca – to było dla niego najważniejsze i przejął się tym. Dlatego jego reakcją na sprzeciw rodziców była odpowiedź, że trzeba bardziej słuchać Boga Ojca niż własnych rodziców. Kiedy otrzymał list, w którym ojciec groził mu między innymi wydziedziczeniem, z całą godnością odpowiedział, że idzie za głosem powołania i pragnie nade wszystko słuchać Boga. Cała ta sytuacja czyni go rzeczywiście patronem młodzieży, bo wbrew temu, co można by powierzchownie sądzić, nie jest to zły przykład, ale wręcz odwrotnie – bardzo dobry.
Zostałem kiedyś poproszony o przetłumaczenie z języka włoskiego na polski Litanii do Boga Ojca. Uczyniłem to, ale kiedy doszedłem do końca wezwań, spontanicznie dopisałem jeszcze jedno: Ojcze Najukochańszy. Zaskoczyło mnie bowiem, że wynaleziono różne tytuły, a ten, który jest najważniejszy, streszczający najistotniejsze, podstawowe przykazanie: miłuj Boga całym sercem, całym umysłem i ze wszystkich sił, został pominięty. Ludzie bardzo często zapominają o głównej postawie, jaka powinna być przyjmowana wobec Boga: miłości nade wszystko. Stanisław zaś potrafił to zrozumieć i to w czasach, które nie były łatwe. Kto wie, czy nawet nie były trudniejsze od naszej współczesności.
Czy Polacy, którzy bardzo licznie ostatnimi laty pielgrzymują do Rzymu, odwiedzają również grób św. Stanisława Kostki?
Podzieliłbym okres trzydziestu lat, które spędziłem w Rzymie, na dwie części: do wyboru papieża Jana Pawła II i po jego wyborze. Polacy, którzy przyjeżdżali do Pawła VI, chętnie przybywali do grobu św. Stanisława. Paweł VI był bowiem papieżem, którego nie rozumieli – ze względów językowych -szukali więc mocniejszych przeżyć religijnych i to właśnie przy grobie św. Stanisława.
Szukali czegoś polskiego…
Otóż to. A nasza świątynia jest przecież polskim sanktuarium. Sam kościół jest również bardzo piękny. Potwierdza to choćby ilość profesorów i studentów z całego świata, którzy się nim interesują. Tylko za czasów mojego tu pobytu napisano dwie albo trzy prace doktorskie na temat jego architektury i malarstwa.
Jednak po wyborze Jana Pawła II na Stolicę Piotrową sytuacja zmieniła się. Do Rzymu nie tylko zaczęły przybywać pielgrzymki zorganizowane przez księży, ale także grupy turystyczne prowadzone przez świeckich przewodników. Księża, owszem, przyprowadzali pielgrzymki do kościoła św. Andrzeja, natomiast grupy turystyczne rzadziej do nas trafiały. W pewnym stopniu jest to zrozumiałe, bo przewodnik wybierał inne atrakcyjne miejsca. Woleli czasem iść na zakupy i szukać różnych fatałaszków, niż dobijać się do centrum. Mówię „dobijać się”, bo od paru lat – i to jest główną przyczyną zmniejszenia się liczby turystów i pielgrzymów do grobu św. Stanisława – centrum Rzymu podzielono na sektory, a ten, w którym znajduje się nasz kościół, jest szczególnie chroniony przed wjazdem autobusów. By do nas dotrzeć, trzeba więc daleko zaparkować i dwadzieścia minut iść pod górę. Starsi pielgrzymi często rezygnują z tej „wspinaczki”. Częściej docierają do nas grupy młodzieży. Dużo łatwiej bowiem poruszają się i podejmują trud pielgrzymowania do swego patrona.
Ojciec przedstawia racje obiektywne, techniczne. Ale czy zmniejszenie odwiedzin św. Stanisława w Rzymie nie wynika po prostu z osłabienia kultu tego świętego w Polsce?
Na pewno. Wydaje się, że jest to w jakimś stopniu związane ze zmianą daty obchodzenia uroczystości ku czci św. Stanisława Kostki. Do mnie, jako rektora opiekującego się kościołem, nieraz kierowano prośby, by wrócić do dawnej daty święta. Nie mogę tego zmienić, bo nie ode mnie to zależy. Aprobata zmiany daty dokonała się na poziomie Episkopatu i została zatwierdzona przez odpowiednią kongregację. Praktyka duszpasterska wykazuje jednak, że nie było to szczęśliwe rozwiązanie. Warto by więc wrócić do poprzedniego terminu święta. Przecież cały Kościół obchodzi je 13 listopada, jedynie w Polsce zostało przeniesione na 18 września. Księża mówią mi, że nie ma czasu na duchowe przygotowanie młodzieży do właściwego przeżycia tego święta. Przedtem od rozpoczęcia roku szkolnego było na to prawie dwa i pół miesiąca. We wrześniu bardziej myśli się o zorganizowaniu roku pracy niż o triduumku czci św. Stanisława Kostki.
Kiedyś w czasie rekolekcji, które głosiłem w pewnym seminarium, nawiązałem do osoby św. Stanisława Kostki. Słuchacze przyjęli ten przykład z widocznym pobłażaniem. Ta sytuacja zrodziła we mnie pytanie, czy jego postać przystaje jeszcze do współczesności?
Oczywiście, że tak. Wpływ na takie błędne myślenie ma praktykowane nabożeństwo, które w dużej mierze opiera się na „słodko-nudnych” śpiewach. Wyrażam tu nie tylko moją opinię, ale też niejednego znawcy muzyki kościelnej. A tymczasem św. Stanisław nie był nudny. Był człowiekiem o bardzo mocnym charakterze. Już będąc w nowicjacie, potrafił połączyć twardy charakter i żywe nabożeństwo do tych negowanych w ówczesnym Kościele wartości duchowych: kultu Maryi i Eucharystii. Trzeba pamiętać, że w Rzymie był świadkiem niszczenia obrazów Matki Bożej, które zostały umieszczone na różnych budynkach. Widział to, przeżywał i bolał nad tym. Słyszał o różnych nadużyciach w stosunku do Eucharystii. Potrafił być jednak bardzo zdecydowany w swojej wierze, a równocześnie w życiu codziennym był bardzo usłużny, a przy tym ciepły, braterski i towarzyski. Ponoć naprawdę zabiegano o jego obecność.
Posłużę się przykładem. Jest w Kampanii mała miejscowość, a w niej kościół i parafia pod wezwaniem naszego świętego. Przez cztery wieki co roku odbywała się tam uroczysta, typowo włoska, procesja po mieście ku czci św. Stanisława. Dlaczego? Otóż swego czasu prowadził tam misje i tak ujął wiernych swoją osobowością, że corocznie obchodzono jego święto bardzo uroczyście. Stąd ta procesja. We Włoszech kult św. Stanisława Kostki nadal jest żywy. Ciągle dostajemy listy z prośbami, by odprawić Mszę św. przy jego grobie. Wiele osób chce też brać ślub w naszym kościele właśnie ze względu na św. Stanisława.
W Polsce również bardzo mocno wpisał się w historię. Jest wiele kościołów, parafii pod jego wezwaniem. Na przestrzeni wieków ukazało się wiele publikacji jemu poświęconych, mimo że nie były one tak łatwo dostępne jak dzisiaj… św. Stanisław jest naprawdę niezwykłą postacią, pokazuje autentyzm młodego człowieka. Co w takim razie powinniśmy robić dla podtrzymania kultu tego świętego w Polsce?
Moim zdaniem trzeba go przede wszystkim „odcukierkować”. Często przedstawiając postać św. Stanisława, podkreśla się jego czystość, niewinność. Dzisiaj na dźwięk tych słów młodzi uśmiechają się. Taki jest stan moralny świata. Widzę to na przykład w mojej pracy z narzeczonymi. Dla nich sprawy pożycia przedmałżeńskiego są tak naturalne, że czasem dziwią się, iż ksiądz w ogóle mówi na ten temat. Nastąpiło tak wielkie wykrzywienie sumień, że pary, które zachowały czystość przedmałżeńską, wstydzą się przyznać do tego nawet przed księdzem. Trudno zatem kłaść nacisk na ten właśnie aspekt świętości św. Stanisława. Korzystniejsze wydaje się natomiast zwrócenie uwagi na jego miłość do Boga, miłość ponad wszystko, na jego zjednoczenie z Nim. To właśnie dawało mu siłę do wyrzeczenia i trwania w czystości.
Na tle sylwetki św. Stanisława warto też budzić wiarę w istnienie rzeczywistości pozaziemskiej, domu Ojca, do którego wszyscy spieszymy. Mimo że umarł młodo, tęsknił za niebem. Dwa tygodnie przed śmiercią zapowiedział, że wkrótce umrze i że będzie – pragnął tego – oglądał chwałę nieba. Dał tym samym wyraz bardzo prostego, ale najgłębszego ujęcia naszej wiary. Wszyscy przecież żyjemy teraz, żeby zacząć żyć w wieczności.
Jak należałoby ukazywać nabożeństwo św. Stanisława do Matki Bożej, aby zainteresować nim współczesną młodzież?
św. Stanisław nazywał Maryję swoją Matką. Warto to rozwinąć i połączyć z Ewangelią, dotykając źródeł nabożeństwa do Maryi. Chrystus daje swoją Matkę Janowi, nie używając nawet jego imienia. Czyni to celowo, by powiedzieć w ten sposób, że oddaje Ją wszystkim swoim uczniom.
Jedno wydarzenie z życia św. Stanisława mocno zapadło mi w pamięć. Tuż przed śmiercią współbrat zapytał go, czy kocha Matkę Najświętszą. Ze zdziwieniem odpowiedział: „Jak można nie kochać swojej Matki?”.
To jest najgłębsze pojęcie nabożeństwa maryjnego. Sobór Watykański II określił Maryję jako Matkę Kościoła, czyli nas wszystkich. I to także warto podkreślać w pobożności maryjnej św. Stanisława.
Jednym z pielgrzymów do grobu św. Stanisława Kostki był Jan Paweł II. Już jako kardynał odwiedzał grób św. Stanisława, ale był tam również jako papież. Jest to wydarzenie o tyle niezwykłe, że papież nie odwiedza rzymskich kościołów bez powodu.
Kiedy opowiadam o św. Stanisławie, mówię o trzech rzeczach. Po pierwsze o jego determinacji w pełnieniu woli Bożej; po drugie – o pobożności Maryjnej, która prowadzi do Jezusa Eucharystycznego. I wreszcie o nabożeństwie do tego świętego jednego z największych ludzi współczesności – Jana Pawła II. Na własne uszy słyszałem bowiem od niego, że od dzieciństwa czcił św. Stanisława Kostkę. I mogłem się o tym przekonać…
Kiedy Jan Paweł II rozpoczynał drugie dziesięciolecie swojego pontyfikatu, 13 listopada 1988 roku przyjechał, by się pomodlić, jak sam to określił, przy grobie św. Stanisława Kostki. Kiedy przybył, przemawiał i po włosku, i po polsku, przypominając, że w czasie studiów, w latach 1946-1948, mieszkał niedaleko i codziennie wstępował, żeby się pomodlić w swoich sprawach. Inni klerycy czynili podobnie. Dlatego rozpoczynając drugie dziesięciolecie pontyfikatu, chciał tutaj wrócić.
W pięćdziesiątą rocznicę święceń kapłańskich Jana Pawła II radio i telewizja włoska zaproponowały mu program transmitowany na cały świat, zapytały też, z jakiego kościoła chciałby, żeby go nadawać. Ojciec święty odrzekł, że z kościoła, gdzie znajduje się grób św. Stanisława Kostki.
Ostatnia ciekawostka, którą chciałem tu przytoczyć, ma charakter osobisty (opublikowałem ją w albumach Aż po krańce ziemi). 12 czerwca 1995 rokuzostałem zaproszony do Ojca Świętego na kolację, by w jej trakcie porozmawiać o Eucharystii. Przez pierwsze piętnaście minut naszego godzinnego spotkania Ojciec Święty zadawał mi szczegółowe pytania dotyczące właśnie kultu św. Stanisława: ilu Polaków przyjeżdża, kto przyjeżdża, czy się modlą itd.
Ojciec tyle lat spędził przy św. Stanisławie… Czy nie myślał Ojciec o tym, by napisać nowy, „uwspółcześniony” życiorys św. Stanisława?
Nie jestem historykiem tylko teologiem duchowości… Niemniej wydaje mi się, że trzeba by po prostu dokładniej zbadać tło historyczne jego pobytu w Wiedniu, bo tam jego świętość rozkwitła, w kontekście wypadków, które miały tam miejsce. I dopiero na tym tle ukazać świętość Stanisława.
Kim jest dla Ojca św. Stanisław Kostka?
Bliska jest mi jego duchowość, bo dla mnie ogromne znaczenie ma zarówno pobożność maryjna, jak i Eucharystia. W ikonografii Stanisław przedstawiany jest albo kiedy przyjmuje od aniołów komunię święta, albo gdy przyjmuje na ręce Dziecię Jezus od Maryi. To są bardzo wymowne obrazy. I to mnie w nim najbardziej urzeka i dopinguje.
Papież Jan Paweł II w encyklice Ecclesia de Eucharistia napisał, że bez Eucharystii nie ma Kościoła. Ja powiedziałbym – bez Maryi nie byłoby ani Jezusa, ani Eucharystii. Z własnego doświadczenia wiem, że nabożeństwo do Matki Bożej ożywia modlitwę w czasie Mszy św. Tak jakby te dwie rzeczywistości funkcjonowały na zasadzie naczyń połączonych.