Zespół stresu pourazowego (ang. Post-Traumatic Stress Disorder, PTSD) jest zaburzeniem psychicznym związanym z traumatycznym stresem. Został on wprowadzony do klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w 1980 roku w następstwie wieloletnich badań i terapii weteranów II wojny światowej oraz wojen koreańskiej i wietnamskiej, a także publicznej dyskusji, jaką los pozostawionych samym sobie weteranów wywołał w społeczeństwie amerykańskim.
Istota PTSD polega na przeżyciu tak traumatycznego urazu, że przekracza on możliwości systemu samoobrony danej osoby i zostawia trwałe ślady w psychice. W efekcie osoba ta niejako przeżywa to wydarzenie wciąż na nowo; powraca ono do niej w natrętnych wspomnieniach czy nocnych koszmarach. W sytuacjach przypominających lub symbolizujących traumatyczne wydarzenie odczuwa ona intensywny stres psychiczny i reakcje fizjologiczne występujące normalnie podczas takiego wydarzenia.
Inne objawy to uporczywe unikanie bodźców przypominających przeżyty uraz (unikanie ludzi, myśli, zajęć i rozmów mogących go przypominać), wypieranie wspomnień, odrętwienie emocjonalne, brak perspektyw na przyszłość, trudności ze snem, drażliwość lub wybuchy gniewu, wyolbrzymione reakcje lękowe, nieustanne wypatrywanie zagrożeń, trudności z pamięcią i koncentracją. Wszystko to istotnie upośledza funkcjonowanie danej osoby w życiu społecznym, zawodowym i osobistym. Konsekwencjami PTSD mogą być: samobójstwa, uzależnienia od środków chemicznych, rozpad małżeństw, depresja, amnezja, ciężkie dolegliwości somatyczne, przewlekłe zmiany charakterologiczne i wiele innych.
Wkrótce po wyodrębnieniu zespołu stresu pourazowego stwierdzono, że może on występować nie tylko u weteranów wojennych i więźniów obozów koncentracyjnych, lecz także u ofiar katastrof naturalnych (pożar, powódź, trzęsienie ziemi itp.), wypadków komunikacyjnych, napadów, zamachów terrorystycznych, wykorzystywania seksualnego, przemocy w rodzinie i innych wydarzeń, w których ludzie odczuwają ogromne przerażenie i poczucie bezradności, przekraczające możliwości obronne ich psychiki, a także u świadków tych wydarzeń. Wykryto również, że syndrom ten może powstawać wskutek tzw. urazów rozmytych — gdy wystąpiło nie jedno traumatyczne wydarzenie powodujące ostry stres, lecz długi ciąg różnych wydarzeń mniejszej wagi, wspólnie wywołujących stałe uczucie niepokoju, chaosu i braku oparcia.
Zespół stresu pourazowego jest efektem tzw. procesu wiktymizacji, charakterystycznego dla ofiar przemocy i innych traumatycznych wydarzeń, którym towarzyszy silne cierpienie oraz poczucie bezsilności i burzenia ustalonego porządku określającego ważne aspekty życia człowieka. Składają się na niego: zburzenie wizji przewidywalnego, bezpiecznego świata, wtórne zranienia będące wynikiem stygmatyzacji, obwiniania, odmowy pomocy, a także przyjmowanie tożsamości ofiary. W odróżnieniu od innej jednostki zaburzeń związanych ze stresem, czyli tzw. zespołu ostrego stresu, syndrom PTSD ujawnia się po dłuższym czasie, gdy pierwotne źródło stresu już wygasło; nie zanika sam i ma charakter przewlekły.
Występowanie objawów zespołu stresu pourazowego jest typową cechą dorosłych dzieci alkoholików. Za podstawowe źródło związanych z nim problemów badacze uważają utratę rodziców, jeśli nawet nie fizyczną, to emocjonalną: poczucie porzucenia przez rodziców skoncentrowanych na chorobie alkoholowej i niespełniających wskutek tego emocjonalnych i rozwojowych potrzeb dzieci. W rodzinach alkoholowych powszechnie występują wydarzenia powodujące ostre i rozmyte urazy psychiczne. Jeśli dojdzie do rozwodu rodziców (a w tych rodzinach zdarza się to znacznie częściej niż w zdrowych), staje się on dla dzieci źródłem kolejnej traumy. Poza tym w rodzinach alkoholowych nierzadko występuje przemoc, łącznie z jej najcięższymi formami: fizyczną i seksualną. U ofiar tych nadużyć zespół stresu pourazowego ma najczęściej bardzo silny przebieg, stąd wymagają one profesjonalnej pomocy psychologicznej.
Dorosłe dzieci alkoholików powszechnie cierpią na takie objawy PTSD, jak ponowne przeżywanie urazu, poczucie psychicznego odrętwienia, zaburzenia lękowe i depresyjne, poczucie winy oraz reakcje unikania. Mimo to syndromu DDA nie można po prostu utożsamić z zespołem stresu pourazowego, gdyż obejmuje on dodatkowo mechanizmy związane z uzależnieniami.
Rodzina alkoholowa jest rodziną traumatyczną, gdyż jest rodziną uzależnieniową. Pierwotnym źródłem problemu są spustoszenia, jakie u alkoholika i jego najbliższych wywołuje substancja chemiczna — alkohol. Główną cechą osób uzależnionych i współuzależnionych jest zaprzeczanie istnieniu problemu i ta cecha odróżnia dorosłe dzieci alkoholików od ofiar PTSD. Udzielana im pomoc musi uwzględniać mechanizm iluzji i zaprzeczania oraz wynikające z niego zniekształcenia poznawcze.
Dominika Kupińska/deon