We współczesnej Polsce uzależnienie od alkoholu jest nadal jedną z najbardziej rozpowszechnionych form uzależnień. Uzależnienie jest całkowitym zaprzeczeniem trzeźwości, będącej jedną z podstawowych wartości człowieka. Trzeźwość to nie tylko abstynencja czy umiarkowanie w stosunku do alkoholu, to także prawdziwa wolność, miłość, odpowiedzialność, zdrowie, to czuwanie nad uczciwością, rzetelnością i roztropnością swego myślenia. To określony styl życia potrzebny człowiekowi w jego rozwoju fizycznym, psychicznym i duchowym, to realizacja chrześcijańskiego powołania, droga budowania nowego życia i nowej kultury. Trzeźwość to kształtowanie w świadomości i obyczajach Polaków właściwej postawy wobec alkoholu, zmiany jego znaczenia oraz sposobu używania. Wymienione powyżej wybrane zagadnienia związane z trzeźwością, odgrywają doniosłą rolę w kształtowaniu postawy człowieka względem napojów alkoholowych oraz życia w trzeźwości. Uczą prawidłowych relacji międzyludzkich w rodzinie i społeczeństwie.
Trzeźwość jest dana człowiekowi, by mógł doświadczyć prawdziwej radości życia we wspólnocie, w której wzrasta i się rozwija, realizując swoje powołanie nie w samotności, ale w łączności z innymi ludźmi. Tylko człowiek prawdziwie wolny ma pragnienie rozwijania swoich talentów, którymi został obdarzony przez Stwórcę, by służyły nie tylko jemu ale rodzinie, w której żyje, a także społeczeństwu. W sposób odpowiedzialny będzie starał się podejmować codziennie powierzone mu zadania, robiąc to z miłości do Boga i innych ludzi. Mając świadomość odpowiedzialności, jaka wynika z bycia człowiekiem, z miłością pełną szacunku i akceptacji podejdzie do każdej osoby bez względu na jej status czy pochodzenie. Nie będzie się lękać upomnieć, gdy zaistnieje taka potrzeba, ale bez krytycyzmu i osądzania, wskazując właściwą drogę postępowania. Napotykane trudności życiowe nie zniechęcą go do kroczenia drogą prawdziwej miłości, wolności i odpowiedzialności. Tylko człowiek trzeźwy, poznając kruchość swego istnienia, będzie się troszczył o zdrowie własne i bliźniego, o swój i bliźniego rozwój duchowy1.
Pomimo licznych działań ukierunkowanych na trzeźwość skala problemów związanych z nadużywaniem alkoholu nie zmniejsza się. Coraz częściej, zwłaszcza ludzie młodzi, sięgają po alkohol i w konsekwencji popadają w uzależnienie. Przyczyny tego stanu rzeczy należy szukać w zagubieniu współczesnego człowieka. Jest to utrata sensu życia i wiary spowodowana przemianami cywilizacyjnymi, modelem życia i wzorcem zachowań, jakie teraźniejszość narzuca społeczeństwom. Potrzeba zatem działań ukierunkowanych na człowieka w sposób zintegrowany, które obejmują nie tylko jego rozwój w wymiarze fizycznym, psychospołecznym i duchowym, ale również spojrzenia na środowisko, w którym funkcjonuje – rodzinne, religijne, społeczne i kulturowe. Potrzeba głębokiej przemiany, by trzeźwość zagościła w każdej rodzinie i w każdym wymiarze życia społecznego.
By zmiany te były zauważalne, ważnym elementem działań jest wzajemna współpraca Kościoła, państwa, samorządów oraz wszystkich ludzi dobrej woli. Niezbędna jest solidarność i odpowiedzialność każdego, dla kogo trzeźwość narodu jest rzeczą nadrzędną. Tylko działając w ten sposób, można wypracować w polskim społeczeństwie trwałą trzeźwość, dlatego nie może zabraknąć osób świeckich żyjących tą wartością na co dzień w swoich środowiskach lokalnych. Rola tych osób jest niezwykle ważna, stanowiąc istotne ogniwo w całym procesie budowania trzeźwej Polski. To osoby świeckie, przeżywając swoje życie bez alkoholu w pełnej wolności i odpowiedzialności, stają się niezastąpionymi świadkami dla tych, którzy nie potrafią cieszyć się życiem bez sięgania po alkohol w ważnych dla nich chwilach. Taka postawa jest najlepszą formą promocji życia w trzeźwości, ponieważ słowa pouczają, ale przykłady zawsze pociągają, jak mawiał nasz wielki Polak bł. kard. Stefan Wyszyński. Bez zaangażowania osób świeckich trudno jest w dzisiejszym świecie budować trzeźwe społeczeństwo2.
Szczególną rolę do spełnienia w tym zakresie mają osoby świeckie zaangażowane w ruchy trzeźwościowe oraz grupy samopomocowe. Działając w środowisku lokalnym, które jest miejscem kształtowania się tożsamości społecznej jednostki oraz poszczególnych grup tam żyjących, są one w stanie aktywnie uczestniczyć w życiu tej społeczności poprzez szeroką działalność socjalizacyjno-edukacyjną. Kierując się zasadą: przez dobrowolną abstynencję wielu do trzeźwości stanowej wszystkich, prowadzą działalność formacyjną kształtując postawy trzeźwościowe i abstynenckie wśród osób dorosłych, młodzieży i dzieci. Mogą również służyć wsparciem rodzinom dotkniętym problemem alkoholowym, pomagając ich członkom wyjść ze współuzależnienia, mającego swoje podłoże w uzależnieniu bliskiej osoby. Na „trzeźwościowej” mapie współczesnej Polski jest wiele ruchów i grup samopomocowych, dla których trzeźwość polskiego narodu jest sprawą nadrzędną.
Jednym z takich ruchów trzeźwościowych jest Krucjata Wyzwolenia Człowieka (KWC), mająca charakter ewangelizacyjny. Jest ona wspólnotą osób pragnących żyć w trzeźwości poprzez podjęcie dobrowolnej abstynencji od alkoholu (nie piję, nie kupuję i nie częstuję), stanowiącej formę kształtowania ludzi wolnych od wszelkich form uzależnień i zniewoleń. Koncepcja KWC opiera się na Bożym planie zbawienia i zbawczej ekonomii objawionej w Chrystusie, nieustannie realizowanej mocą Ducha Świętego w Kościele. By być skutecznym narzędziem w walce o trzeźwość, wolność i godność człowieka, ruch ten uwzględnia w swoim działaniu także uwarunkowania społeczne i socjologiczne współczesnego świata3.
Podstawą działalności ruchu są opracowane przez ks. Franciszka Blachnickiego dokumenty: Podręcznik KWC i Abstynenckie Credo, w których zostały zawarte cele, zadania i program działania. Członkami ruchu są nie tylko osoby dorosłe, ale również ludzie młodzi, którzy stanowią większą część tej wspólnoty. Wzorem do naśladowania dla nich jest Maryja, która jako osoba w pełni wolna, jest całkowicie oddana Jezusowi i Jego dziełu zbawienia4.
Głównym celem ruchu jest krzewienie dobrowolnej abstynencji i przeciwstawianie się nadużywaniu alkoholu z miłości do drugiego człowieka. Jest to również forma przebłagania i zadośćuczynienia za wszystkie grzechy nietrzeźwości popełniane w polskim narodzie5. Abstynencja jest jedną z trzech podstawowych metod działania, przyjętych przez KWC. Osoby należące do ruchu z własnej woli wyrzekają się spożywania wszelkiego rodzaju napojów alkoholowych, ażeby zachęcić innych ludzi do takiej decyzji w imię miłości do Niepokalanej. Abstynencja ma być aktem ekspiacji za grzechy, dlatego posiada wartość nadprzyrodzoną. Jako wartość społeczna jest niezastąpionym środkiem w niesieniu pomocy ludziom uzależnionym od alkoholu, ponieważ tylko całkowita abstynencja do końca życia pomoże osobie uzależnionej wyrwać się z nałogu. Aby osoba walcząca o swoją trzeźwość wytrwała w abstynencji, musi mieć oparcie w osobach, które same ją zachowują. W odniesieniu do dzieci i młodzieży całkowita abstynencja co najmniej do 18 roku życia spełnia funkcję profilaktyczną, ponieważ chroni przed sięganiem po alkohol w ważnym okresie rozwoju człowieka. Ma także wartość wychowawczą, ponieważ kształtuje właściwe postawy i zachowania mające odzwierciedlenie w dorosłym życiu. Jednak by spełniała swoją rolę w stosunku do dzieci i młodzieży, dorośli muszą swoim przykładem ukazywać piękno życia bez alkoholu. KWC poprzez abstynencję kształtuje cnotę wstrzemięźliwości nie tylko w stosunku do napojów alkoholowych, ale do wszystkiego, co zagraża praw- dziwej wolności człowieka. Daje odwagę w pokonywaniu tego, co zagraża jego wolności, wyrabia siłę woli i charakteru; prowadzi do odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale również za innych ludzi6.
Metody działania KWC to również ewangelizacja, czyli głoszenie Jezusa Chrystusa, który wciąż zbawia, wyzwala i uzdrawia człowieka. Ważna jest modlitwa indywidualna i wspólnotowa, która często jest jedynym środkiem pomocy ludziom uzależnionym i ich rodzinom7. Wymienione metody działania (ewangelizacja; modlitwa indywidualna i wspólnotowa; post, czyli abstynencja od alkoholu) są najskuteczniejszą bronią w walce z nałogiem, ponieważ taką drogę wskazywał Pan Jezus uczniom, kiedy doświadczali bezsilności w walce ze złem. Pierwszą i najważniejszą formą działania jest świadectwo życia członków ruchu. Inną są spotkania modlitewne i formacyjne oraz angażowanie w te działania nowych osób. Ponadto KWC organizuje pielgrzymki, bezalkoholowe spotkania, np. wesela i sylwester. Członkowie angażują się w prace Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz niosą pomoc osobom uzależnionym i prowadzą dla nich rekolekcje. Inną formą działalności jest profilaktyka wśród dzieci i młodzieży, czy parafialne rekolekcje wyzwolenia. KWC tworzy i prowadzi młodzieżowe kluby bezalkoholowe oraz ośrodki profilaktyczno-szkoleniowe, a także diakonie życia wychowujące do czystości, miłości i obrony życia. Organizuje we współpracy z innymi środowiskami dni trzeźwości, współdziała z mediami, propaguje literaturę, a także organizuje sympozja i prelekcje. Poza tym Krucjata angażuje się w wiele innych inicjatyw społecznych, współpracuje z Zespołem Apostolstwa Trzeźwości i Osób Uzależnionych przy KEP oraz instytucjami samorządowymi i państwowymi8.
Przykładem może być Krucjata Wyzwolenia Człowieka działająca w archidiecezji gdańskiej. Raz w miesiącu w piętnastu parafiach odbywają się Msze św. w intencji trzeźwości, a później spotkania formacyjne. Praca członków skupia się przede wszystkim na działalności profilaktyczno-edukacyjnej realizowanej poprzez kulturę i sztukę. Jej adresatami są szczególnie ludzie młodzi. Organizując różnorodne bezalkoholowe wydarzenia kulturalne, członkowie KWC chcą pokazać młodym, że można ciekawie i radośnie przeżywać swoje życie w trzeźwości i abstynencji. Wśród imprez można wymienić koncerty, wystawy, wydarzenia sportowe i rekreacyjne organizowane bez alkoholu9. Organizowane są także bezalkoholowe bale i zabawy karnawałowe, w których uczestniczy bardzo dużo osób (w najliczniejszym uczestniczyło 300 par). Ciekawą inicjatywą jest organizowany raz w roku bezalkoholowy „Bal Zmartwychwstania”, aby pokazywać, że chrześcijanin może się świetnie bawić i być człowiekiem radosnym pomimo trudów życia. Jest to inicjatywa dla wszystkich, którzy chcą się wspólnie bawić razem z profesjonalnym wodzirejem i DJ-em, aby przeżyć niezapomniany wieczór, tańcząc i rozmawiając z przyjaciółmi10. Takie formy działalności ruchu to jedne z najlepszych sposobów zachęcenia młodych ludzi do życia w trzeźwości. Każdego roku w Wielkim Poście jest organizowana Droga Krzyżowa na Kalwarii Wejherowskiej oraz Droga Krzyżowa na Wzgórzu św. Wojciecha w Gdańsku. KWC Archidiecezji Gdań skiej bierze również udział w pieszej pielgrzymce Trzeźwościowej z Oliwy do Matemblewa, organizowanej przez diecezjalne Duszpasterstwo Trzeźwości. Każdego roku członkowie KWC uczestniczą w pielgrzymce autokarowej do Gietrzwałdu, organizowanej przez diakonię pelplińską Ruchu Światło-Życie. Podejmują też wiele cennych inicjatyw trzeźwościowych, które są godne naśladowania przez inne ruchy i wspólnoty kościelne11.
Wiele osób świeckich, dla których trzeźwość jest nadrzędną wartością, odnalazło swoje miejsce w Ruchu Trzeźwości im. św. Maksymiliana Kolbego, nazywanego w skrócie MRT. Znajdują w nim nie tylko umocnienie, ale także pokazują innym wartość życia w trzeźwości. Jest to ruch, który zawiązuje się i działa przy parafii, podejmując działania apostolskie zmierzające do otrzeźwienia Polaków i ugruntowania cnoty trzeźwości w rodzinach i społeczeństwie, realizując jednocześnie Jasnogórskie Śluby Narodu12. Głównym celem jest krzewienie trzeźwości i abstynencji opartej na chrześcijańskich zasadach i obyczajach oraz eliminacja głównych wad narodowych. Uwzględniając wskazania Kościoła i jego Magisterium, zadaniem MRT w ramach duszpasterstwa zwyczajnego jest nieustanna troska o rozwijanie wiary oraz moralności społecznej nie tylko wspólnoty parafialnej, ale również całej społeczności lokalnej.
Zadania te realizowane są poprzez rozpowszechnianie cnoty trzeźwości i abstynencji zgodnie z założeniem Jasnogórskich Ślubów Narodu i Wytycznych Episkopatu Polski dla Kościelnej Działalności Trzeźwościowej poprzez13:
- odpowiednie kształtowanie trzeźwych postaw i relacji międzyludzkich w życiu każdego człowieka w duchu chrześcijańskim, przede wszystkim poprzez własny przykład życia w trzeźwości i abstynencji;
- troskę o pogłębianie świadomości godności człowieka oraz rozbudzanie wdzięczności za dar życia;
- kształtowanie odwagi do czynienia dobra i przeciwstawienia się złu dobrem przez poświęcenie się dla bliźniego w duchu norm chrześcijańskich;
- kształtowanie trzeźwości jako konsekwencji życia zgodnego z Ewangelią Jezusa Chrystusa;
- propagowanie artykułów poruszających temat zagrożeń wynikających ze spożywania alkoholu oraz innych substancji i środków uzależniających;
- prowadzenie nieustannej formacji wśród wszystkich parafian, zdobywanie ich poparcia dla wszelkich działań trzeźwościowych;
- włączanie się we wszelkiego rodzaju przedsięwzięcia społeczno-kulturowe Kościoła oraz stowarzyszeń i instytucji pozakościelnych w walce o trzeźwość każdego człowieka, rodziny i narodu;
- wykorzystywanie przepisów prawa, mających na celu skuteczniejsze zwalczanie problemów alkoholowych u oraz innych uzależnień;
- budowanie jedności i wspólnoty wśród bliskich poprzez wcielanie w codzienne życie idei Jasnogórskich Ślubów Narodu oraz Wytycznych Episkopatu Polski dla Kościelnej Działalności Trzeźwościowej14.
Przykładem działalności MRT w parafii są dwie wspólnoty działające w archidiecezji gdańskiej – przy parafii NMP Królowej Różańca Świętego na Gdańskim Przymorzu oraz przy parafii św. Rafała Kalinowskiego w Gdańsku Złotej Karczmie. Ich misją przewodnią jest dzielenie się doświadczeniem, siłą i nadzieją życia w trzeźwości, odbudowa życia rodzinnego i towarzyskiego w oparciu o zdrowe zasady. Propagowanie trzeźwości i abstynencji przez członków MRT obejmuje swym zasięgiem nie tylko parafian, ale także całą społeczność lokalną. Raz w miesiącu organizowane są spotkania. Rozpoczynają się one Mszą św., podczas której członkowie Ruchu czytają wprowadzenie do Mszy, a także modlitwę wiernych ułożoną przez jednego z nich.
Krzewienie trzeźwości w parafii to nie tylko comiesięczna Msza trzeźwościowa, ale również aktywne włączanie się w życie parafii poprzez: różaniec w październiku, Tydzień Modlitw o Trzeźwość Narodu w Wielkim Poście, Drogę Krzyżową, organizowanie sylwestra i zabaw karnawałowych bez alkoholu dla rodzin z parafii. W ten sposób członkowie ruchu dają świadectwo życia w trzeźwości innym osobom. To również organizowanie wypoczynku zimą i latem dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych żyjących w środowisku lokalnym15. Od samego początku członkowie MRT spotykają się z klerykami i wykładowcami Seminarium Duchownego w Oliwie. Celem tych spotkań jest ukazywanie zagrożeń powodowanych przez alkohol, jego szkodliwe działanie na osobę upijającą się i jej rodzinę: współmałżonka, rodziców, a zwłaszcza dzieci i wskazywanie drogi wychodzenia z tych problemów. Chodzi również o uwrażliwianie kleryków i kapłanów na problem uzależnień, aby mogli skutecznie pomagać tym, których ten problem dotyka i aby szerzyli cnotę trzeźwości jako jedną z podstawowych wartości w życiu każdej osoby. MRT współpracuje również z innymi ruchami trzeźwościowymi i grupami samopomocowymi z diecezji. Celem tej współpracy jest dzielenie się nadzieją, siłą i doświadczeniem w walce o trzeźwość człowieka i odrodzenie moralne w Ojczyźnie16. W okresie Adwentu uczestniczą we wspólnym nabożeństwie i spotkaniu, podczas którego dzielą się świadectwem życia w trzeźwości, a w Wielkim Poście uczestniczą w Drodze Krzyżowej organizowanej przez kleryków dla duszpasterstwa trzeźwości i ruchów samopomocowych diecezji. Maksymiliański Ruch Trzeźwości w Gdańsku Złotej Karczmie współpracuje także z wieloma kapłanami archidiecezji gdańskiej. Członkowie wspólnoty zapraszani są do parafii w Adwencie, w Wielkim Poście i w sierpniu, aby mówić na temat uzależnienia od alkoholu i jego zgubnych skutków oraz by dawać świadectwo własnego życia. Tak realizowana działalność ma pomóc innym kapłanom zrozumieć, czym jest uzależnienie od alkoholu i jakie wy nikają z tego konsekwencje dla osoby oraz jej rodziny, aby mogli skutecznie wspierać tych parafian, którzy takiej pomocy potrzebują. Osobom żyjącym w danej parafii takie spotkania są potrzebne, aby uczyć się życia w trzeźwości i dowiedzieć się, gdzie można szukać pomocy dla siebie i bliskich dotkniętych problemem alkoholowym. MRT organizuje 15 sierpnia każdego roku Diecezjalną Pieszą Pielgrzymkę Trzeźwości z Oliwy do Matemblewa. W styczniu każdego roku członkowie aktywnie włączają się w organizację spotkania opłatkowego dla wszystkich ruchów trzeźwościowych działających na terenie diecezji. W ciągu roku prowadzone są również dla społeczności lokalnej pogadanki dotyczące problemów alkoholowych oraz omawiane są działania profilaktyczne zapobiegające temu zjawisku17.
Ruch Trzeźwości im. św. Maksymiliana Kolbe na Gdańskim Przymorzu i w Złotej Karczmie od początku swego istnienia ukazuje drogę do życia w trzeźwości i wolności nie tylko ludziom uzależnionym, ale także tym, którzy nie doświadczyli tego problemu. Osoby, które odnalazły swoją drogę, są szczęśliwe, pełne radości i pogody ducha, wolne od wszelkich uzależnień. Potrafią sprostać różnym trudnościom i przeciwnościom życiowym, krocząc drogą przykazań Bożych i wskazując innym drogę prawdziwej wolności w duchu Ewangelii.
Ważną rolę w kształtowaniu życia w trzeźwości pełnią grupy samopomocowe AA i Al-Anon, Alateen. Ukierunkowane są one przede wszystkim na pomoc rodzinom borykającym się z problemem alkoholowym oraz na pomoc w budowaniu życia w trzeźwości i to odróżnia je od innych ruchów i wspólnot trzeźwościowych. Grupy te działają nie tylko przy parafiach, ale również w przychodniach czy szpitalach mających odziały leczenia osób uzależnionych. Powstają one z inicjatywy samych osób uzależnionych od alkoholu oraz z inicjatywy osób z ich najbliższego otoczenia. Są wspólnotami, które dzielą się doświadczeniem, siłą i nadzieją, aby rozwiązywać swoje problemy i pomagać innym w wychodzeniu z nałogu, który dotyczy ich bezpośrednio albo ich bliskich18.
Grupy samopomocowe Anonimowych Alkoholików (w skrócie AA), są wspólnotą osób uzależnionych od alkoholu. Spotykają się, by poprzez wzajemne dzielenie się problemami wynikającymi z nadużywania alkoholu oraz sukcesami w ich pokonywaniu uczyć się życia w trzeźwości i dawać nadzieję innym. Początki powstania AA sięgają lat trzydziestych XX w., a jego twórcami są dwaj uzależnieni ze Stanów Zjednoczonych: makler giełdowy William Griffith Wilson, nazywany Bilem W. oraz chirurg Robert Holbrook Smith, znany jako doktor Bob. Podczas spotkań w miasteczku Akron w Stanie Ohio, szukali skutecznych metod wyjścia z uzależnienia, ponieważ wszystkie znane im środki medyczne zawiodły. Ich wzajemne rozmowy przyczyniły się do powstania Wspólnoty AA i opracowania programu opartego na 12 krokach19.
Najpełniej tę wspólnotę odzwierciedla Preambuła, która mówi:
„Anonimowi Alkoholicy są wspólnotą mężczyzn i kobiet, którzy dzielną się nawzajem swoim doświadczeniem, siłą i nadzieją, aby rozwiązać swój wspólny problem i innym pomagać w wyzdrowieniu z alkoholizmu. Jedynym warunkiem uczestnictwa jest chęć zaprzestania picia. Nie ma w AA żadnych składek ani opłat, jesteśmy samowystarczalni poprzez własne, dobrowolne datki. Wspólnota AA nie jest związana z żadną sektą, wyznaniem, partią, organizacją lub instytucją; nie angażuje się w żadne publiczne polemiki; nie zajmuje stanowiska w jakichkolwiek sporach. Naszym najważniejszym celem jest pozostawać trzeźwym i pomagać innym alkoholikom w osiągnięciu trzeźwości”20.
Praca w oparciu o program AA umożliwia radykalną zmianę życia i postępowania, przemieniając człowieka w całym jego wymiarze, wskazuje nową drogę popartą doświadczeniem trzeźwych członków grupy. Jest programem duchowego rozwoju odnoszącym się do siły wyższej, jaką jest Bóg, nadzieją na wyjście z labiryntu uzależnienia opartym na 12 krokach i 12 tradycjach21. Stosując program 12 kroków, osoba uzależniona nie tylko odzyskuje trzeźwość, ale także rozwija się duchowo i żyje pełnią życia. Staje się również świadkiem dla innych, zachęcając do życia bez korzystania ze środków zmieniających świadomość człowieka22.
Przykładem działalności grup samopomocowych AA jest grupa „Na Złotej”, działająca w Gdańsku przy parafii św. Rafała Kalinowskiego. Gru pa działa nieprzerwanie od 20 lat, służąc pomocą tym, którzy pragną wyjść z uzależnienia i żyć w trzeźwości. Spotkania odbywają się w każdy czwartek o godzinie 19.00 w salce parafialnej. Uczęszcza na nie bardzo dużo osób – kobiet i mężczyzn, którzy szukając pomocy, odnajdują ją, odzyskują trzeźwość i radość życia. Są to osoby nie tylko z parafii, ale również z innych rejonów Gdańska. Grupa AA w każdy ostatni czwartek miesiąca ma otwarte spotkania, na które może przyjść każdy – nie tylko osoba, która ma problem, ale również rodziny osób dotkniętych chorobą alkoholową, aby dowiedzieć się, jak pomóc uzależnionemu i sobie. Działalność „Na Złotej” ma ogromne znaczenie w niesieniu pomocy osobom uzależnionym od alkoholu. Grupa współpracuje z kapłanami parafii św. Rafała Kalinowskiego oraz działającą tam grupą rodzinną Al-Anon, a także z Maksymiliańskim Ruchem Trzeźwości.
Grupy rodzinne Al-Anon powstały na przełomie lat czterdziestych jako grupy wsparcia dla żon uzależnionych od alkoholu. Oficjalnie swoją działalność rozpoczęły w 1954 r. w Nowym Jorku. Program Al-Anon został oparty na krokach i tradycjach Anonimowych Alkoholików i zaadaptowany do pracy nad sobą. W Polsce grupy samopomocowe Al-Anon istnieją od 1980 r. Pierwsza z nich powstała w Poznaniu i jest to grupa „Ariadna”23. Grupy samopomocowe Al-Anon są wspólnotą kobiet i mężczyzn mających wśród swoich bliskich osoby nadużywające alkoholu. Spotykają się, aby dzielić się swoim doświadczeniem, siłą i nadzieją, pracując na programie 12 stopni i 12 tradycji. Do tej wspólnoty może przyjść każdy, kto zmaga się z tą chorobą w rodzinie24.
Grupy Rodzinne Al-Anon to jedyna na świecie wspólnota oferująca samopomocowy, duchowy program zdrowienia dla rodzin i przyjaciół osoby uzależnionej, bez względu czy szuka ona pomocy i uświadamia sobie istnienie problemu z piciem, czy nie. Członkowie dają oraz otrzymują wsparcie i zrozumienie przez wzajemną wymianę doświadczenia. Realizacja stopni stanowiących podstawę programu Al-Anon pomaga rodzinie z problemem alkoholowym zmienić swoje życie. Przyczynia się do wychodzenia z kręgu choroby alkoholowej, która przez osobę uzależnioną dotyka wszystkich członków rodziny i staje się nową drogą życia, pomagając w każdej trudnej sytuacji, ucząc prawdziwej wolności i miłości zgodnej z Ewangelią i przykazaniami Bożymi. Dzielenie się podobnymi problemami łączy poszczególne osoby i grupy w granicach tego, co jest chronione przez zasadę anonimowości. Program Al-Anon członkowie wspólnoty próbują dzień po dniu stosować w swoim życiu wraz z hasłami i modlitwą o pogodę ducha. Zasady zawarte w Dwunastu Stopniach są uniwersalne i odnoszą się do każdego człowieka niezależnie od jego wyznania, religii. Program ten jest programem duchowym i uzdrawia nie tylko ciało, ale również psychikę i duszę25.
Ilustracją takiej grupy samopomocowej jest Al-Anon działający w parafii św. Rafała Kalinowskiego w Gdańsku. Wspólnota ta jest przykładem prawidłowo funkcjonującego zespołu, który służy pomocą rodzinom z problemem alkoholowym od 1994 roku. Jest to już pewna tradycja tej parafii. Dzięki życzliwości kolejnych proboszczów parafii św. Rafała Kalinowskiego w Gdańsku Złotej Karczmie (ks. dr Bogusław Głodowski, ks. Władysław Pałys, ks. dr Tomasz Biedrzycki i obecny ks. Dariusz Ławik) spotkania Al-Anon odbywają się w salce parafialnej przy kościele w każdy poniedziałek o godzinie 19.00. Na spotkania przychodzi każdorazowo od 15 do 30 uczestników. Osoby szukające pomocy w grupie pochodzą z różnych części Gdańska, a także z okolicznych miast i mniejszych miejscowości. Członkowie Al-Anon na spotkaniach uczą się nowego sposobu życia, odkrywania i wyrażania swoich uczuć i emocji, akceptacji i odkrywania siebie na nowo. Uczą się prawdziwej miłości do samych siebie i innych ludzi, która nie tylko jest bezinteresowna, ale jest również wymagająca i konsekwentna. Tego wszystkiego uczą się realizując program Dwunastu Stopni wraz z Tradycjami. Zainteresowani najczęściej trafiają na spotkania dzięki wskazówce dobrze zorientowanego w problemie uzależnień ks. Bogusława Głodowskiego, długoletniego diecezjalnego duszpasterza trzeźwości. W każdy ostatni poniedziałek danego miesiąca wspólnota Al-Anon ma otwarte spotkanie, na które może przyjść każdy szukający pomocy dla siebie i innych osób. W otwartych spotkaniach uczestniczy również duszpasterz osób uzależnionych – ks. Bogusław, służąc wszystkim swoją pomocą. Członkowie grupy samopomocowej Al-Anon uczestniczą w otwartych spotkaniach AA, na które mogą przychodzić wszyscy, których interesuje problem uzależnień. Biorą również udział w spotkaniach MRT, aby na nowo budować swoje życie osobiste, małżeńskie i rodzinne.
Przy grupach samopomocowych AA i Al-Anon bardzo często działają grupy samopomocowe Alateen, które są wspólnotą dzieci i młodzieży żyjącej w rodzinie dotkniętej problemem alkoholowym. Grupa samopomocowa dla najmłodszych, podobnie jak AA i Al-Anon, powstała w Stanach Zjednoczonych w 1957 roku. Jej założycielem był chłopiec, którego rodzice uczestniczyli w spotkaniach AA i Al-Anon26. Każda grupa ma swojego opiekuna, którą jest osoba dorosła, najczęściej wieloletni członek wspólnoty Al-Anon. Opiekun służy pomocą i wsparciem, dzieląc się posiadaną wiedzą i doświadczeniem, pomaga w trudnych sytuacjach. Alateen nazywana jest grupą samopomocową lub grupą wsparcia, ponieważ tworzą ją i prowadzą młodzi ludzie, by wzajemnie sobie pomagać w rozwiązywaniu problemów spowodowanych uzależnieniem bliskich. Na potrzeby rozwijającej się na całym świecie wspólnoty dzieci i młodzieży Służby Światowe Al-Anon opracowały w 1973 roku podręcznik, który zawiera reguły 12 kroków i 12 Tradycji Alateen wraz z ich opisem27. Dzieci i młodzież poznają i rozważają stopnie oparte na 12 krokach AA, by stosować je w codziennym życiu. Koncentrują się na własnym rozwoju, starając się wewnętrznie odgrodzić od problemów rodziców uwikłanych w uzależnienie. W ten sposób podejmują wysiłek, aby ten poważny problem najbliższych nie wpływał na ich życie, jednocześnie nadal ich kochając.
W pracy nad sobą dzieci i młodzież korzystają także z 12 Tradycji Alateen, które bardziej pomagają zrozumieć sens całego programu zdrowienia, będącego programem duchowym. Celem grupy dla dzieci i młodzieży jest:
- dzielenie się doświadczeniem, siłą i nadzieją z innymi młodymi osobami;
- rozmawianie o trudnościach i wzajemne wspieranie się;
- poznawanie odpowiednich sposobów radzenia sobie z napotykanymi problemami;
- wzajemna pomoc w zrozumieniu zasad programu Alateen;
- zdobywanie umiejętności stosowania programu 12 kroków w swoim życiu, by przeżywać je odpowiedzialnie, w sposób pełny i radosny;
- poznanie mechanizmów choroby alkoholowej28.
Osoby uzależnione i ich rodziny, które podejmują trud zmiany własnego życia w oparciu o pro- gram 12 kroków w ramach działania AA, Al-Anon czy Alateen stanowią ogromne wsparcie dla Duszpasterstwa Trzeźwości. Niesienie posłannictwa innym ludziom uzależnionym od alkoholu i ich rodzinom, świadectwo własnego życia w trzeźwości, a także uczestniczenie w różnych akcjach o charakterze trzeźwościowym to liczący się wkład w promocję życia bez uzależnień, życia w wolności dzieci Bożych w środowiskach społeczności lokalnych.
Opisana powyżej działalność osób świeckich, będących w różnych ruchach oraz grupach samopomocowych, wpisuje się w działalność trzeźwościową Kościoła w Polsce, która prowadzona jest zarówno w ramach duszpasterstwa zwyczajnego, jak i duszpasterstwa nadzwyczajnego. Ukierunkowana ona jest na wychowanie do życia w trzeźwości oraz pomoc ludziom dotkniętym problemem alkoholowym. Podejmowane działania osób świeckich, żyjących na co dzień w społeczności lokalnej, są dla wielu żywą, autentyczną zachętą do budowania postaw sprzyjających życiu w trzeźwości. To działania zmierzające do wyeliminowania z życia młodego pokolenia oraz z życia współczesnych rodzin alkoholu, aby Polska była naprawdę wolna i trzeźwa, aby rozwijała się na fundamencie wartości chrześcijańskich. O taką Polskę zabiegali dwaj wielcy Polacy: św. Jan Paweł II i bł. kard. Stefan Wyszyński29.
By wszystkie te działania osób świeckich na rzecz otrzeźwienia narodu polskiego mogły być bardziej skuteczne, należy zwrócić szczególną uwagę na działalność systematyczną, obejmującą swym programem cały rok, wykorzystującą do tego znaki czasu i możliwości, jakie daje duszpasterstwo zwyczajne. Powinno się również bardziej upowszechnić ofertę szkoleń dla wszystkich kapłanów oraz osób świeckich działających w różnych ruchach trzeźwościowych. Do promowania życia w trzeźwości oraz walki z uzależnieniami warto wykorzystywać współczesne środki masowego przekazu, takie jak: prasę, radio, telewizję, Internet oraz media społecznościowe. Te środki powinny służyć dobrym celom, ukazując pozytywne aspekty życia w trzeźwości, przy równoczesnym ukazywaniu niebezpieczeństw związanych z używaniem alkoholu. Muszą one stawać się przeciwwagą dla reklamy alkoholu. Należy mobilizować wszystkie środowiska i instytucje, których obowiązkiem jest dbałość o trzeźwość w Ojczyźnie. Niech to będzie inspiracją do podejmowania konkretnych działań w dziedzinie trzeźwości.
dr Janina Bokun
Przypisy:
1 Por. Komunikat z 373 Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski. Warszawa 8.06.2016 r., https://episkopat.pl/komunikat-z-373-zebrania-plenarnego-konferencji-episkopatu-polski/ [dostęp: 20.10.2023]; T. Bronakowski, Troska o trzeźwość jest troską o życie. Apel na sierpień – miesiąc abstynencji 2009 r., w: Ku trzeźwości Narodu, red. T. Bronakowski, Warszawa 2017, s. 12-16; Zob. także: KKK 1700; 1740; 1789; 1827; 1828; 1889; 1931.
2 Por. S. Wyszyński, List do kapłanów w sprawie wzmożenia kościelnej działalności trzeźwościowej, w: Czcigodny Sługa Boży Kardynał Stefan Wyszyński w trosce o trzeźwość narodu, red. M.P. Romaniuk, Warszawa 2018, s. 229.
3 Jan Paweł II mówiąc o godności i wolności człowieka nauczał: „Jezus Chrystus wychodzi na spotkanie człowieka każdej epoki, również i naszej epoki z tymi samymi słowami poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli (J 8,32), uczyni was wolnymi. W słowach tych zawiera się podstawowe wymaganie i przestroga zarazem. Jest to wymaganie rzetelnego stosunku do prawdy jako warunek prawdziwej wolności. Jest to równocześnie przestroga przed jakąkolwiek pozorną wolnością, przed wolnością rozumianą powierzchownie, jednostronnie, bez wniknięcia w całą prawdę o człowieku i o świecie. Chrystus przeto również i dziś, po dwóch tysiącach lat, staje wśród nas jako Ten, który przynosi człowiekowi wolność opartą na prawdzie, który człowieka wyzwala od tego, co tę wolność ogranicza, pomniejsza, łamie u samego niejako korzenia, w duszy człowieka, w jego sercu, w jego sumieniu. Jakże wspaniałym potwierdzeniem tego byli i stale są ci wszyscy ludzie, którzy dzięki Chrystusowi i w Chrystusie osiągnęli prawdziwą wolność i ukazali ją, choćby nawet w warunkach zewnętrznego zniewolenia” – RH, 12. Zob. także: F. Blachnicki, Krucjata Wyzwolenia Człowieka. Podręcznik, Kraków 2017, s. 28-33.]
4 Por. P. Kulbacki, Trzeźwościowy wymiar Krucjaty Wyzwolenia Człowieka, w: Nowe przesłanie nadziei. Podręcznik duszpasterstwa trzeźwości, red. M. Dziewiecki, Warszawa 2000, s. 290.
5 F. Blachnicki, Abstynenckie Credo, https://kwc.oaza.org.pl/abstynenckie-credo-krucjaty-wyzwolenia-czlowieka/ [dostęp: 20.10.2023].
6 Por. tamże.
7 Por. P. Kulbacki, Trzeźwościowy wymiar Krucjaty Wyzwolenia Człowieka, art. cyt., s. 290-291.
8 Por. tamże; Krucjata Wyzwolenia Człowieka dziś, https://kwc.oaza.org.pl/krucjata-wyzwolenia-czlowieka-dzis [dostęp: 20.10.2023].
9 Por. Krucjata Wyzwolenia Człowieka Diecezji Gdańskiej, https://www.stanislawbiskup.pl/grupy/krucjata-wyzwolenia-czlowieka/ [dostęp: 20.10.2023]. Zob. także: Diakonie, https://gdansk. oaza.pl/diakonie/ [dostęp: 20.10.2023].
10 Por. Bal Zmartwychwstania, http://balzmartwychwstania.pl/ [dostęp: 21.10.2023].
11 Por. Krucjata Wyzwolenia Człowieka Diecezji Gdańskiej, art. cyt. [dostęp: 1.08.2020].
12 Św. Maksymilian Maria Kolbe oddany całkowicie Niepokalanej wskazywał Ją jako wzór całkowitej wolności od wszelkiego grzechu. Uważał wzór Maryi za fundament pracy nad otrzeźwieniem Narodu, dlatego uczył: „Niećcie wszędzie miłość i ufność ku Maryi Niepokalanej, a ujrzycie, że nawet z oczu najzatwardzialszych grzeszników popłyną łzy, opróżnią się więzienia, zwiększy się zastęp trzeźwych pracowników, a ogniska domowe zawonieją cnotą, pokój i szczęście wyniszczy niezgodę i ból” – Komisja Episkopatu Polski ds. Trzeźwości, Ramowy Regulamin Ruchu Trzeźwości im. św. Maksymiliana Kolbego, Warszawa 1986, s. 5.
13 Por. tamże, s. 6-7; J. Bokun, Trzeźwość głównym założeniem i zadaniem Maksymiliańskiego Ruchu Trzeźwości, ,,Teologia i Człowiek” 2017, nr.4, vol. 40, s. 166.
14 Por. tamże, s. 4-13. Zob. także: M. Dziewiecki, Z teki duszpasterza, „Trzeźwymi Bądźcie” 1999, nr 4, s. 23.
15 Por. Kronika MRT przy parafii NMP Królowej Różańca Świętego, s. 1-120; J. Bokun, Trzeźwość głównym założeniem i zadaniem Maksymiliańskiego Ruchu Trzeźwości, art. cyt., s. 173-174.
16 Por. Kronika MRT przy parafii NMP Królowej Różańca Świętego, s. 1; J. Bokun, Trzeźwość głównym założeniem i zadaniem Maksymiliańskiego Ruchu Trzeźwości, art. cyt., s. 173-174.
17 Por. tamże.
18 Por. W. Kondratowicz, M. Dziewiecki, Duszpasterstwo osób uzależnionych od alkoholu, w: Nowe przesłanie nadziei…, dz. cyt., s. 222; B.T. Woronowicz, Samopomoc alkoholików i ich bliskich, w: Nowe przesłanie nadziei…, dz. cyt., s. 309-310.
19 W. Kondratowicz, M. Dziewiecki, Duszpasterstwo osób uzależnionych od alkoholu, art. cyt., s. 222-223.
20 B.T. Woronowicz, Samopomoc alkoholików i ich bliskich, art. cyt., s. 314.
21 Por. J. Kinney, G. Leaton, Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996, s. 213.
22 Por. tamże, s. 77-90.
23 Por. B.T. Woronowicz, Samopomoc alkoholików i ich bliskich, art. cyt., s. 316-317.
24 Grupy Rodzinne Al-Anon/Alateen (ang. Al-Anon Family Group) (Al-Anon – od pierwszych sylab Alcoholics Anonymous; Alateen – ang. teen, nastolatek) – pracujące w oparciu o 12 Stopni, grupy samopomocowe skupiające krewnych i przyjaciół alkoholików. Na spotkaniach Al-Anon (mityngach) członkowie rozwiązują swoje problemy dzieląc się doświadczeniem, siłą i nadzieją. Jedynym celem działania wspólnoty Al-Anon jest niesienie pomocy rodzinom alkoholików. Wspólnota nie jest związana z żadną sektą, wyznaniem, ugrupowaniem politycznym, organizacją czy instytucją. Nie bierze udziału w żadnych sporach. W Al-Anon nie ma żadnych składek członkowskich. Przynależność i uczestnictwo jest w pełni dobrowolne” – Al-Anon, https://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Anon [dostęp: 22.10.2023].
25 Por. Służby Światowe Al-Anon, Al.-Anon. 12 Stopni 12 Tradycji, Poznań 2003, s. 1-2.
26 Por. Grupy rodzinne Al.-Anon, Krótko o Alateen, https://al-anon.org.pl/krotko-o-alateen/ [dostęp:22.10.2023].
27 Por. B. T. Woronowicz, Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia, Poznań-Warsza-wa 2009, s. 301-302; B.T. Woronowicz, Pomoc uzależnionym i ich rodzinom. Rola ruchów samopomocowych, http://alkoholizm.akcjasos.pl/pomoc-uzaleznionym-i-ich-rodzinom-rola-ruchow-samopomocowych/ [dostęp: 28.10.2023].
28 Por. PARPA, Alateen, http://www.parpa.pl/index.php/partnerzy-i-zespoly-ekspertow/instytut-psychiatrii-i-neurologii?task=view&id=55?a=1?a=1?a=1?a=1 [dostęp: 28.10.2023].
29 Por. T. Bronakowski, 100 dni abstynencji na 100-lecie niepodległości. Apel Zespołu KEP ds. Apostolstwa Trzeźwości i Osób Uzależnionych na sierpień- miesiąc abstynencji 2018, Łomża, dnia 24 maja 2018, https://kongrestrzezwosci.pl/inne-wydarzenia/apel-na-sierpien-2018-136.html [Dostęp: 28.10.2023].
Źródło: Apostoł Trzeźwości, Vademecum 2024. Trzeźwość polską racją stanu, s. 102-116.
Foto. Kreator obrazów, bing.com