Wprowadzenie
Reguły o rozeznawaniu duchów stanowią istotny aspekt metody Ćwiczeń Duchownych św. Ignacego. Wyjaśnienie tych reguł winno dokonywać się w powiązaniu z czasem, którego dotyczą, czyli w trakcie odprawiania bądź omawiania poszczególnych tygodni Ćwiczeń. Ojciec Gaston Fessard wyjaśnia jednak te reguły w osobnym rozdziale umieszczonym po analizie całości Ćwiczeń. Nie inaczej postępuje sam Ojciec Ignacy, kiedy te reguły i wiele innych: Reguły rozdawania jałmużn (CD 337-344), Reguły o skrupułach (CD 345-351), Reguły o trzymaniu z Kościołem (CD 352-370) umieszcza pod koniec książeczki Ćwiczeń. Wspólny cel tych reguł to ułatwić zastosowanie ogólnej metody przedstawionej w czterech tygodniach do konkretu życia, do szczegółowych sytuacji odprawiających Ćwiczenia.
Zalążek Ćwiczeń Duchowych
Niewątpliwie to Reguły o rozeznawaniu Duchów stanowią najstarszy zawiązek Ćwiczeń. Potwierdzenie tego znajdujemy w „Opowieści Pielgrzyma” (n. 8). Ignacy tak opisuje rewelacyjny moment, który przeżył w związku z zauważeniem różnicy między dwoma rodzajami marzeń i myśli oraz odpowiadających im dwóch rodzajów przyjemności: „Kiedy myślał o rzeczach światowych, doznawał w tym wielkiej przyjemności, a kiedy znużony porzucał te myśli, czuł się oschły i niezadowolony. Kiedy znów myślał o odbyciu boso pielgrzymki do Jerozolimy lub o tym, żeby odżywiać się samymi tylko jarzynami i oddawać się innym surowościom, jakie widział u świętych, nie tylko odczuwał pociechę, kiedy trwał w tych myślach, ale nawet po ich ustąpieniu pozostawał zadowolony i radosny. Nie zwracał jednak na to uwagi, ani nie zatrzymywał się nad oceną tej różnicy aż do chwili, kiedy pewnego razu otworzyły mu się nieco oczy i kiedy zaczął dziwić się tej różnicy i zastanawiać się nad nią. To doświadczenie doprowadziło go do zrozumienia, że jedne myśli czyniły go smutnym, inne zaś radosnym. I tak powoli doszedł do poznania różnicy duchów, które w nim działały – jednego szatańskiego, drugiego Bożego. To było jego pierwsze rozważanie o rzeczach Bożych; a kiedy potem oddawał się Ćwiczeniom Duchownym, stąd czerpał swoje pierwsze światło do rozpoznania różnicy duchów” („Opowieść pielgrzyma”, n. 8).
W tym wyznaniu wspaniale odzwierciedla się podwójny rys osobowości Ignacego: siła i żywość wyobraźni oraz zdolność do reflektowania nad strumieniem odczuć i zmiennych stanów duszy. W tym to obszarze psychiczno – duchowych odczuć Ignacy znalazł sposób na poznawanie objawiającej mu się woli Boga, a także dążeń szatana oraz oczywiście dążeń własnej skażonej natury. To odkrycie umożliwiło Ignacemu znajdowanie odpowiedzi na życiowe pytanie: jak podejmować decyzje w zgodzie z Wolą Boga?
Usytuowanie Reguł o rozeznawaniu duchów
Całe Ćwiczenia Duchowne są czasem, w którym w rekolektancie narasta wewnętrzna zdolność i gotowość do podjęcia najważniejszej decyzji (makrodecyzji), by przejść od grzechu do Łaski i wcielić ten wybór w życie. Cztery tygodnie Ćwiczeń to cztery wielkie pory potężniejącego światła, które stawia wolność rekolektanta w prawdzie i kontaktuje z mocą Jezusa Chrystusa Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego. Ten proces stawania w prawdzie i poddania się mocy Jezusa czyni rekolektanta zdolnym, wybierać w zgodzie z Bożą wolą. Ale zanim wpłynie w serce rekolektanta światło kolejnych czterech tygodni, trzeba już w drodze, pełnej różnych pociągań i odpychań, mieć się do czego odwołać jako stałego punktu odniesienia. Zanim oświeci rekolektanta światło Zmartwychwstania poprzez rozważania czwartego tygodnia, trzeba, żeby już na etapie pierwszego tygodnia mieć dość światła, które pozwoli podjąć wiele ważnych mikrodecyzji w obliczu sił zewnętrznych i wewnętrznych, które dążą do zahamowania procesu Ćwiczeń. Ta wystarczająca ilość światła wiary przychodzi do rekolektanta w postaci Reguł o rozeznawaniu duchów pierwszego i drugiego tygodnia. Dzięki tym regułom można lepiej rozumieć swoją sytuację w czasie przebywanej drogi poprzez kolejne tygodnie i podejmować właściwe decyzje, przyjmując albo odrzucając oddziaływania osobowych sił, sprzyjających albo utrudniających zbliżanie się do Boga.
Zdaniem O. Fessarda wystarczają dwie serie reguł (pierwszego i drugiego tygodnia) dla całej drogi Ćwiczeń. Człowiek może się bowiem znaleźć tylko w dwóch przeciwstawnych sytuacjach egzystencjalnych: albo dąży „w dół”, ku piekłu, albo „ku górze”, do zjednoczenia z Bogiem. Wolność ludzka stać może tylko wobec takiej alternatywy i zawsze którąś część tej alternatywy realizuje. Zależnie od aktualnego przechylenia („ku górze” albo „ku dołowi”) – wolność ludzka wystawiona jest na zasadniczo dwa różne typy duchowych kuszeń i trudności, doświadcza też dwu różnych rodzajów satysfakcji. Nie znaczy to jednak, że nie ma żadnej ciągłości pomiędzy tymi dwoma seriami reguł. Przeciwnie, przedział ma charakter względny. Zwraca na to uwagę św. Ignacy, mówiąc, iż pierwsze są „magis propriae” (bardziej stosowne) „na okres pierwszego tygodnia” (CD 313), a drugie „magis conducunt” – „odpowiadają bardziej drugiemu tygodniowi” (CD 328). Celem reguł pierwszego tygodnia jest naprowadzenie rekolektanta na uświadomienie sobie odczuwania różnorodnych poruszeń duchowych; można bowiem mieć odczucia o różnej treści i nie być tego świadomym. Świadomość odczuć jest wszelako dopiero pierwszym etapem do dwu następnych równie ważnych czynności, to jest do rozeznania, które odczucia – a właściwie, które poruszenia i ich sprawcy – są dobre, a które złe; i do przyjęcia dobrych, bądź odrzucenia złych. Reguły drugiego tygodnia służą temu samemu celowi z tym, że o ile na etapie pierwszego tygodnia chodzi o „odczucie i rozeznanie w pewnej mierze różnych poruszeń”, o tyle w drugim tygodniu Ignacy podprowadza pod subtelniejsze przejawy działania duchów, które domagają się „większego rozeznania” (CD 328). Ważne jest, żeby w trakcie rekolekcji dający Ćwiczenia sam też rozeznawał, czy i kiedy zachodzi konieczność przedstawienia rekolektantowi tych czy owych reguł (por. CD 8, 9, 10).
O. Fessard zauważa, że troska św. Ignacego o trafność aplikacji dwóch serii reguł nie jest wyrazem jakiegoś ezoteryzmu, lecz jasnej świadomości tego faktu, że poprzez Ćwiczenia dotyka się najdelikatniejszych kwestii życia duchowego, poczynając od elementarnych zasad dostępnych dla wszystkich. Połączenie realizmu zdrowego rozsądku z mistyką najwyższych lotów to specyficzna cecha geniuszu św. Ignacego.
O. Fessard w swym stosunkowo krótkim komentarzu do dwóch serii reguł stara się nie tyle wyjaśniać zrozumiały i dobrze znany tekst, nie nastręczający zasadniczych trudności, lecz chce wydobyć dialektykę egzystencjalną, która ożywia te Reguły i całe Ćwiczenia.