Oczywiście ludzie różnią się między sobą w zakresie łatwości tworzenia wyobrażeń – i to zarówno w sensie ilościowym, jak i jakościowym. Niektórzy mają większą łatwość tworzenia obrazów wzrokowych inni przede wszystkim słuchowych, dotykowych lub przestrzenno-ruchowych. U niektórych szczególnie łatwo powstają wyobrażenia smakowe i węchowe. Nierzadko tego typu wyobraźnia wiąże się u danej osoby z występowaniem określonych zdolności specjalnych (np. uzdolnień artystycznych lub kulinarnych).
Szczególne cechy wyobraźni artystów trudno jest opisać i „skatalogować”, ale zarówno wspomniane wyżej doświadczenie zmysłowe, jak i wszelkie możliwe przetwarzanie metaforyczne wydają się tu odgrywać bardzo ważną rolę. Często cytowane są „Listy do brata” Vincenta van Gogha, które zawierają bardzo wiele słownych metafor: np. „poruszam się jak lokomotywa do malowania” lub jestem „jak zrozpaczona fala, która głucho uderza o skały”. Te obrazowe metafory powstające w wyobraźni artysty można nieraz odnaleźć w jego bogatej twórczości, jako plastyczne przedstawienia obrazowe twórczych wyobrażeń, czyli „metafory wizualne”.
Umiejętność operowania metaforą obrazową psychologowie uważają za jeden z głównych wskaźników istnienia u danego człowieka wyobraźni twórczej. I choć ludzie różnią się w tym wymiarze między sobą, to jednak każdy posiada ów dar w jakimś zakresie – można go ignorować i nie dostrzegać lub też przeciwnie: pielęgnować i rozwijać. Jest to ten rodzaj wyobraźni, który, jak mówił Jung, otwiera nam drogę do transcendencji.
Twórcza wyobraźnia pozwala docierać głębiej, do samej istoty zjawisk. Pozwala wyjaśniać przyczyny, a nie tylko widzieć skutki. Jest zawsze procesem szukania i odkrywania nowych perspektyw widzenia tego, co pozornie już znane. Pozwala ona człowiekowi odrywać się od utartych schematów i rutynowych sposobów myślenia, znajdować nowe rozwiązania i nowe drogi dochodzenia do celu. Umożliwia mu też dostrzegać i tworzyć nowe cele i wyznaczać kierunki dążeń. Sądzę, że, mówiąc o „Wyobraźni Miłosierdzia”, Ojciec Św. Jan Paweł II miał na myśli taką właśnie formę posługiwania się wyobraźnią – gdy dostrzegamy więcej niż tylko zewnętrzność, gdy „widząc sercem” w sposób uważny i empatyczny dostrzegamy to, co ukryte dla zwyczajnego, powierzchownego oglądu.
Można by powiedzieć, iż dar twórczej wyobraźni – doskonalony i rozwiany – pomaga nam poszerzać swój obraz świata i „wypływać na głębię”.
Gdy chodzi o te rodzaje wyobraźni, które łączą się konkretnie z obrazami zmysłowymi – inaczej mentalnymi (a więc o wyobraźnię w znaczeniu zdolności tworzenia wyobrażeń o różnej modalności), to dobrze jest zdać sobie sprawę z własnych uzdolnień w tym zakresie. Jeśli nie wiesz, jaki typ wyobraźni dominuje u Ciebie, to możesz łatwo przeprowadzić na sobie następujący test (por. Lazarus, 2000). Poniżej znajduje się 20 propozycji wyobrażeń, które należy próbować możliwie plastycznie sobie przedstawić, a następnie przydzielić odpowiednią do uzyskanego efektu liczbę punktów. I tak:
4 pkt. – jeśli udało Ci się uzyskać obraz „bardzo wyraźny”,
3 pkt. – za „dość wyraźny”,
2 pkt. – jeśli obraz był „zamazany”,
1 pkt. – za obraz „bardzo niewyraźny” i
0 pkt. – za obraz „zupełnie nieczytelny”.
Pomyśl o swojej matce, siostrze lub kimś bardzo bliskim. A teraz zamknij oczy i próbuj wyobrazić ją sobie.
1. Widzisz ją, jak chodzi, jak się krząta.
2. Widzisz ją, jak się śmieje.
3. Widzisz jej oczy.
4. Przyglądasz się z bliska jej dłoniom.
5. Wyobraź sobie, że jedziesz rowerem.
6. Widzisz siebie kozłującego piłkę.
7. Widzisz dom swojego dzieciństwa.
8. Widzisz rozświetloną słońcem piaszczystą plażę.
9. Widzisz pusty ekran telewizyjny.
10. Wyobraź sobie, że oglądasz wystawę sklepową.
11. Słyszysz szczekanie psa.
12. Słyszysz dźwięk wybuchających ogni sztucznych.
13. Czujesz ciepło gorącej kąpieli.
14. Wyobraź sobie, że podnosisz jakiś ciężki przedmiot.
15. Dotykasz szorstkiej powierzchni papieru ściernego.
16. Wyobraź sobie, że wchodzisz po stromych schodach trzymając się poręczy.
17. Wyobraź sobie, że wąchasz róże.
18. Czujesz zapach gotowanej kapusty (bądź bigosu).
19. Czujesz smak soku cytrynowego.
20. Pomyśl o jedzeniu lodów i wyobraź sobie smak tych, które lubisz.
Maksymalny wynik to 80 pkt., ale jeśli uzyskałeś więcej niż 60, to znaczy, że masz bardzo dobrze rozwinięte zdolności wyobrażeniowe. Należy wtedy zwrócić uwagę na to, w której kategorii zmysłowej uzyskiwałeś najlepsze wyniki (wzrok, węch, słuch, smak, czucie powierzchowne lub głębokie). Ale już wynik wyższy niż 30 oznacza, że masz zadowalające zdolności do tworzenia wewnętrznych obrazów, które warto ćwiczyć i rozwijać. Zdarzają się jednak nie tak rzadko osoby przesadnie intelektualizujące, posługujące się nadmiernie krytycznym, werbalnym myśleniem, które słowami zbiają z tropu siebie i innych. Jeśli dodatkowo mają trudności w skupieniu uwagi, ich wyniki w tego typu testach i zadaniach na plastyczność wyobraźni mogą być bardzo niskie.